Zastavení č. 17 Řeka Úpa

Řeka Úpa 

Osou Babiččina údolí je řeka Úpa. Pramení na hřebenech Krkonoš v nespočetných tůních a tůňkách úpské rašeliny, chráněna majestátem Sněžky. Horním a Dolním úpským vodopádem padá z výše vstříc skalnatým morénám a kamenitým sutím Obřího dolu. Než dopadne na dno mohutného karu, přijímá zleva od Obří boudy Úpičku, zprava z Krakonošovy zahrady Sněžný a Lavinový potok a pod Čertovou zahrádkou Rudný potok. Pec pod Sněžkou opouští mohutnější o Růžový, Modrý a Zelený potok, protéká Velkou Úpou a mohutní o Javoří, Žlebský a Vavřincův potok, u Křižovatky se do ní vlévá její nejmohutnější krkonošský přítok Malá Úpa a v Horním Maršově vodnatý Lysečinský potok. Povodí 73 km dlouhé Úpy měří 517 km² a odvodňuje většinu území východních Krkonoš.

U Bohuslavic nad Úpou se její údolí náhle zužuje. Řeka zde protéká pod příkrými zalesněnými stráněmi podle silnice do Suchovršic a Úpice. Poté směřuje k Havlovicím, rodišti P. Josefa Regnera, známé postavy z Jiráskovy kroniky U nás. U havlovické hájovny vtéká Úpa do Babiččina údolí, nejpůvabnější části svého toku. Ve svých vlnách zrcadlí pobřežní louky, duby i olšiny, listnaté, smíšené i jehličnaté lesy, balvany porostlé mechy, lišejníky a kapraďorosty, spěchá pod Boušínem a Červenou Horou, klikatí se v lukách pod rýzmburským altánem a za Červeným mostem směřuje k Pohodlí, Bílému mostu a Viktorčinu splavu.

Malebnou architekturu údolí dotvářejí okolní zalesněné stráně i staleté smrky, modříny, douglasky, jedle, duby, lípy a habry. Proud Úpy usměrňuje u kamenného Vilémova mostu pod zámkem mohutné zdymadlo a část vody odvádí do přehradního jezera Rozkoš u České Skalice.

Toto vodní dílo je významným regulátorem vody při tání krkonošských sněhů, při povodních zajišťuje závlahu zemědělské půdy v Polabí, umožňuje nepřerušovanou lodní dopravu po Labi až do Pardubic a slouží rekreaci a vodním sportům.

První projekty pro vybudování údolní nádrže pocházejí z dvacátých let 20. století, po krátkém stavebním intermezzu v padesátých letech bylo však dílo dobudováno až na počátku sedmdesátých let. Rozloha přehrady je při maximální výšce hladiny 1000 ha, průměrná hloubka nádrže je 10 m a stálý objem 12 milionů m³. Název díla odkazuje ke stejnojmennému rybníku, který zanikl v 18. století, vztahuje se k němu však jedna z prvních publikovaných pověstí Boženy Němcové. Z Rozkoše se úpská voda už nevrací do svého řečiště. Odtéká do řeky Metuje a s ní se vlévá pod josefovskou pevností do Labe.

Przystanek nr 17 Rzeka Úpa

Oś Doliny Babuni stanowi rzeka Úpa. Jej źródła leżą na zboczach Karkonoszy pośród niezliczonych jeziorek i torfowisk, nad którymi dumnie góruje Śnieżka. Dwa wodospady rzeki, Górny i Dolny (Horní úpský vodopád, Dolní úpský vodopád) kaskadami wpadają do skalistych moren i rumowisk doliny Obří důl. Zanim rzeka wpłynie do dużego kotła lodowcowego, z lewej strony, nieopodal byłego schroniska Obří bouda uchodzi do niej rzeka Úpička, z prawej strony, na terenie zwanym Krakonošova zahrádka, strumienie Sněžný i Lavinový, zaś nieopodal stanowiska botanicznego Čertova zahrádka – strumień Rudný. Úpa wypływa z miejscowości Pec pod Sněžkou bogatsza o wody strumieni Růžovego, Modrego i Zelenego, płynie przez miejscowość Velká Úpa, gdzie wpadają do niej strumienie Javoří, Žlebský i Vavřincův. Nieopodal skrzyżowania Křižovatka uchodzi do niej jej największy dopływ, Malá Úpa, zaś w Horním Maršovie – obfity strumień Lysečinský. Dorzecze rzeki Úpy o długości 73 km ma powierzchnię 517 km² i odwadnia większość wschodnich Karkonoszy. Nieopodal miejscowości Bohuslavice nad Úpou dolina rzeki nagle się zwęża. Úpa płynie tu pod stromymi zalesionymi zboczami wzdłuż drogi do Suchovršic i Úpicy, a następnie w kierunku Havlovic, miejsca urodzenia ks. Josefa Regnera, jednego z bohaterów powieści Aloisa Jiráska pt. „U nas”. Przy gajówce Havlovice Úpa wpada do Doliny Babuni, najbardziej urokliwej części swojego biegu. W jej falach odbijają się przybrzeżne łąki, dęby i olchy, lasy liściaste, iglaste i mieszane, głazy porośnięte mchem, porostami i paprociami; pod Boušínem i Červeną Horą rzeka przyspiesza, tworzy meandry na łąkach pod Altaną Rýzmburską, zaś za Czerwonym Mostem (Červený most) zmierza w kierunku Pohodlí, Białego Mostu (Bílý most) i Jazu Wikty (Viktorčin splav). Malowniczą architekturę rzeki uzupełniają otaczające ją zalesione wzgórza, a także stuletnie świerki, modrzewie, daglezje, jodły, dęby, lipy i wiązy. Tok Úpy jest regulowany przez masywną śluzę na kamiennym moście Viléma (Vilémův most) pod zamkiem, a część wody jest kierowana do zapory Rozkoš koło Czeskiej Skalicy.

Zbiornik ten jest ważnym czynnikiem regulującym poziom wody podczas topnienia karkonoskich śniegów; podczas powodzi zapewnia irygację gruntów rolnych w Polabí, umożliwia nieprzerwany transport wodny po rzece Łabie aż do Pardubic, a także stanowi ośrodek rekreacji i sportów wodnych. Pierwsze projekty budowy zapory pochodzą z lat 20. XX wieku; po krótkim intermezzo w latach 50. XX wieku zbiornik został ukończony dopiero na początku lat 70. Powierzchnia zbiornika wynosi 1000 ha przy maksymalnym poziomie wody, średnia głębokość zbiornika to 10 m, a pojemność stała 12 mln m³. Nazwa zapory nawiązuje do stawu o tej samej nazwie, który zniknął w XVIII wieku, ale został wspomniany w jednym z pierwszych opublikowanych opowiadań Boženy Němcovej. Za Rozkošą woda pochodząca z rzeki Úpy nie wraca już do swojego koryta. Wpływa do rzeki Metuji i łączy się z Łabą poniżej twierdzy Josefov.