Zastavení č. 13 Byt rodiny Panklovy

Zastavení č. 13 Byt rodiny Panklovy u zámeckého skleníku     

Mé krásné mládí, sladká samota, ve které jsem žila, prosté vychování, jakého jsem požívala, krátce ideální dívčí život, ta čistá, krásná poezie, ráj našeho života – to to bylo! Nikdo z vás nevidí, milé Ratibořice tak krásnými jako já! Vy vidíte v nich jen prózu skutečnosti, mně zůstaly rájem! Každý kámen, každou květinu vidím ještě, jak byly, dokud jsem byla děvčetem, děvčetem plným obrazivosti.

Z dopisu Boženy Němcové sestře Adéle 21. listopadu 1856

Babička Boženy Němcové je dílo natolik realistické, že je většina čtenářů pokládá za věrný obraz života a osudů lidí a neuvědomuje si, že jde o dílo umělecké, přetvořené z reality snem a fantazií. Proto se někteří odborníci obávali a dosud obávají, aby se konfrontací se skutečností z něho nesetřela poezie, aby čtenáři nebyli rozčarováni. Božena Němcová však takové ochrany nepotřebuje, neboť její velikost je právě v tom, jak dovedla strohou realitu přetvořit nenapodobitelnou tvůrčí silou v novou, vyšší skutečnost uměleckého díla. Nejvyššího účinku dosáhla právě tam, kde se mohla opřít o vlastní hluboké zážitky, kde se mohla vyzpovídat z velké lásky k české zemi, ke kraji svého dětství, kde se zaposlouchala do řeči lidu a nahlédla do jeho nitra.

            Většina nejkrásnějších postav jejích povídek skutečně žila. Žila i babička Magdalena Novotná, prostá venkovanka, předčasně utrmácená klopotným životem, ale teprve umění její vnučky z ní vytvořilo literární typ a národní symbol. Také všichni ostatní obyvatelé Ratibořic, tak důvěrně známí čtenářům Babičky, žili prostým a nenápadným životem a byli by dávno zapomenuti, kdyby z nich Božena Němcová nevytvořila hrdiny povídky. Sama vyrostla svým literárním dílem z dcery panského štolby a služky v největší českou spisovatelku a její život se změnil v legendu nejen o bídě a trápení, ale i o boji, hrdinství a slávě.

Původní panské bělidlo, kde Panklovi bydleli po příjezdu do Ratibořic v létě 1820 a kde Barunka prožila šťastné dětství s milovanou babičkou, stávalo poblíž starého zámeckého skleníku vedle ovocné zahrady. Kolem roku 1830 nařídila vévodkyně Kateřina Vilemína Zaháňská panské bělidlo (čp. 6) i skleník, (čp. 6a) zbořit, zrušit ovocnou zahradu a nedaleko zbořeného bělidla přikázala postavit nový skleník s bytem pro zahradníka. Ke skleníku rozšířila zámecký park a u mlýna zřídila novou zahradu pro pěstování zeleniny a okrasných rostlin, oplocenou vysokou cihlovou zdí.

Panklovým vykázala Kateřina Zaháňská za obydlí vlhký, skoro sklepní byt o dvou

místnostech a tmavé kuchyni (zřízené ze zadní příčné chodby) v přízemí ratibořického dvora pod ratejnou. V novém bytě již babička s Panklovými nebydlela, neboť se s dcerou Terezií neshodla. Odstěhovala se k mladší dceři Johaně do hospodářského dvora a později s ní z Ratibořic odešla – nejprve do Dobrušky a brzy na to do Vídně. Zde žila v rodině svého zetě, slanečkáře Simona Fräntzla, až do smrti. Zemřela dvaasedmdesátiletá 27. března 1841 a byla pochována do společného hrobu na starém, dnes už zrušeném matzleinsdorfském hřbitově ve Vídni.

V přízemí ratibořického dvora žili Panklovi do roku 1845. Odstěhovali se odtud do Zaháně v Dolním Slezsku na panství nejmladší sestry vévodkyně Zaháňské, Dorothey.

V dnešním Starém bělidle, chaloupce čp. 7 u Viktorčina splavu, Panklovi nikdy nebydleli. Božena Němcová v něm prožila roku 1844 krásné prázdniny se svými dětmi. Sem později přenesla v povídce Babička vzpomínky na dětství prožité na starém panském bělidle pod zámkem a vytvořila dílo tak reálné a umělecky dokonalé, že za ním každoročně putují tisíce vděčných čtenářů.

Przystanek nr 13 Mieszkanie rodziny Panklów przy pałacowej szklarni

„Babunia” Boženy Němcovej jest dziełem tak realistycznym, że większość czytelników uznaje je za wierny obraz życia i losów ludzkich, nie uświadamiając sobie, iż jest to tekst literacki, w którym rzeczywistość ukazana została przez pryzmat marzeń i fantazji. Dlatego też niektórzy eksperci obawiali się – i do dziś się obawiają – o to, by konfrontacja z rzeczywistością nie odarła powieści z poezji, co mogłoby rozczarować czytelników. Božena Němcová nie potrzebuje jednak takiej ochrony, ponieważ jej wielkość polega właśnie na tym, że jej niepowtarzalna siła twórcza potrafiła przekształcić surowe fakty w wyższą rzeczywistość dzieła sztuki. Najlepszy efekt osiągała tam, gdzie mogła czerpać z własnych głębokich przeżyć, gdzie mogła wyznać swoją wielką miłość do ziemi czeskiej, krainy swego dzieciństwa, gdzie mogła słuchać języka ludzi i spoglądać w ich serca. Większość najpiękniejszych postaci z jej opowiadań istniała naprawdę, w tym także babcia Magdalena Novotná, prosta chłopka, przedwcześnie udręczona przez trudne życie, która dzięki talentowi swej wnuczki stała się archetypem literackim i symbolem narodowym. Wszyscy pozostali mieszkańcy Ratibořic, tak dobrze znani czytelnikom „Babuni”, również żyli prostym, niepozornym życiem i już dawno popadliby w zapomnienie, gdyby Božena Němcová nie uczyniła ich bohaterami powieści. Ona sama, dzięki swej twórczości literackiej, z córki koniuszego i służącej stała się najważniejszą czeską pisarką, zaś jej życie zmieniło się w legendę nie tylko o ubóstwie i cierpieniu, ale również o walce, bohaterstwie i chwale. Niegdysiejszy bielnik, w którym rodzina Panklów zamieszkała po przyjeździe do Ratibořic latem 1820 roku i gdzie Barunka spędziła szczęśliwe dzieciństwo z ukochaną babcią, znajdował się nieopodal starej szklarni pałacowej przy sadzie owocowym. Około 1830 roku księżna Wilhelmina Żagańska nakazała zburzyć bielnik (budynek nr 6) oraz szklarnię (nr 6a), zlikwidować sad owocowy, a nieopodal wyburzonego bielnika wybudować nową szklarnię wraz z mieszkaniem ogrodnika. Oprócz szklarni rozbudowała również park pałacowy, zaś nieopodal młyna zleciła wybudowanie nowego ogrodu do uprawy warzyw i roślin ozdobnych, otoczonego wysokim ceglanym murem.

Wilhelmina Żagańska przeznaczyła dla rodziny Panklów wilgotne mieszkanie położone na parterze dworu w Ratibořicach, niemalże w piwnicy, posiadające dwie izby i ślepą kuchnię urządzoną w tylnym poprzecznym korytarzu. W nowym mieszkaniu Panklów nie mieszkała już jednak babcia, ponieważ nie zgadzała się z córką Terezią. Przeprowadziła się do młodszej córki Johany do gospodarstwa, a następnie wraz z nią wyprowadziła się z Ratibořic do Dobruški, a niewiele później do Wiednia. Mieszkała tam w rodzinie swego zięcia, śledziarza Simona Fräntzla, aż do śmierci. Zmarła w wieku 72 lat, 27 marca 1841 roku, i została pochowana we wspólnym grobie na starym, nieistniejącym już cmentarzu w Matzleinsdorf w Wiedniu.

Rodzina Panklów mieszkała na parterze dworu w Ratibořicach do 1845 roku. Stamtąd przeprowadzili się oni do Żagania na Dolnym Śląsku, do majątku najmłodszej siostry księżnej Żagańskiej, Dorothei.